ري در دوره سلجوقي
ري نيز به مانند اصفهان يکي از مراکز اصلي سلجوقيان به شمار آمده و در دورههايي تختگاه اين سلسله بود.آبادي اين شهر از پيش از اسلام بوده و يکي از کهنترين و باستانيترين شهرهاي ايران به شمار ميرود.
يکي از نخستين آثار اسلامي آن، مسجد جامع عتيق ري بوده که به دست مهدي عباسي (م 169) ساخته شده است.بعدها در دوره زياري، مرداويج در آبادي آن اندکي کوشيد.سپس در روزگار بويهي، روزگاري که تختگاه رکن الدوله، فخر الدوله، مؤيد الدوله و مجد الدوله بود، سخت آباد شد.بقاياي سراي صاحب بن عباد تا دو سه قرن پس از آن بر جاي بوده است.
اولياء الله آملي در قرن ششم نوشته است: خانه و سراي صاحب بن عباد، اکفيالکفاة که يگانه جهان بود و در هيچ عهدي مثل او وزيري کافي در مسند وزارت قرار نگرفت و تا اکنون وزراي عصر را به نسبت او صاحب خوانند، مثل تلي عظيم مانده بود در محله دژ رشکان.
ري به عهد سلجوقي، به اوج شهرت خويش رسيد.طغرل، نخستين امير سلجوقي، ري را تختگاه خود قرار داد.او در همانجا نيز درگذشت و در جايي که امروز برج طغرل قرار دارد، مدفون شد .بسياري از بزرگان سلجوقي، از جمله طغرل سوم را نيز در اين محل به خاک سپردند.طغرل مسجد بزرگي نيز براي حنفيان ساخت که در قرن بعد، به جامع طغرل شهرت يافت.او به مرقد حضرت عبد العظيم نيز توجه کرده و مزرعه مبارک آباد را که به خير آباد غار ري شهرت داشت، وقف آن کرد.در همين زمان و پس از آن، در دوران ملکشاه و سلطان محمد، مدارس زيادي در اين شهر ساخته شد.
به نوشته عبد الجليل قزويني، مدرسه بزرگ سيد تاج الدين کيسکي، عالم شيعه ري، در محله کلاه دوزان، به روزگار طغرل ساخته شده است.مدرسه شيعي ديگري از روزگار ملکشاه در محله دروازه آهنين بنا گشته است.مدرسه عالم شيعه ديگري با نام شمس الاسلام حسکا بابويه «که پير اين طايفه [شيعه] بود» در نزديکي «سراي ايالت» در روزگار ملکشاه و سلطان محمد بنا گرديد.
پس از طغرل، آلپ ارسلان نيز همين شهر را تختگاه خود قرار داد.ملکشاه اصفهان را برگزيد، اما بار ديگر برکيارق و سلطان محمد، در ري به تخت نشستند و سبب رونق شهر ري شدند.در همين دوران بود که مجد الملک قمي، وزير برکيارق که به سال 492 کشته شد، «مشهد شاهزاده عبد العظيم را بساخت با آلت و عدت و شمع و اوقاف» .
يکي از ويژگيهاي مهم ري آن است که در سر راه بغداد به خراسان بود.از سوي ديگر، شهر ري در حد فاصل طبرستان و شهرهاي جبال قرار داشت.به همين دليل بود که شهر مزبور موقعيت سياسي و فرهنگي بسيار ممتاز و با ارزشي داشت.شايد اين موقعيت شهر ري سبب شد تا اين شهر در طي دوران شکوه خود، محل رشد بسياري از فرقههاي اسلامي شده و تا قرن هشتم هجري در انحصار گروه خاصي در نيايد.به طور يقين، ري در قرن چهارم تا ششم، دوران بسيار با شکوهي را پشت سر گذاشته است، اما در طي قرن ششم، به دليل اختلافات فراگير مذهبي ميان حنفيان و شافعيان، و نيز کراميان که در اين شهر نفوذ اندکي داشتند، شهر ري نيز آسيب فراوان ديد.بعدها، در حمله مغول ري به شدت صدمه ديد و از آن پس، چندان روي آباداني به خود نديد . ري در دوره سلطنت طولاني سلطان سنجر در اختيار خود او قرار داشت و بارها و بارها سنجر به ري سفر کرده مدتي را در آنجا اقامت ميکرد.پس از سنجر، ري براي مدتي در اختيار شاه غازي اصفهبد مازندران بود.او که شيعه بود، مدرسهاي در محله زاد مهران ري ساخت.بعد از آن باز ري در اختيار سلجوقيان قرار گرفت.
شهر ري در اواخر قرن ششم، در سال 590 به اشغال خوارزمشاه تکش در آمد.در اين زمان، آخرين سلطان سلجوقي طغرل به دست نيروهاي خوارزمشاه افتاد و به قتل رسيد و براي هميشه شمع بزم دولت آل سلجوق در ري خاموش شد.
فرقه هاي اسلامي در دوره سلجوقي
دانش ملل و نحل
پيش از آن که شرحي از فرقههاي اسلامي به دست دهيم، لازم است تا درباره دانش ملل و نحل در آن روزگار مروري داشته باشيم.
مهمترين تفاوتهاي فکري ـ ديني که مسلمانان در آغاز با آن برخورد داشتند، تفاوت اسلام با بتپرستي، مسيحيت، يهوديت و آيين زرتشتي بود.به تدريج، اختلافات فکري ميان خود مسلمانان بالا گرفت.گروهي بر مذهب عثمانيه و گروه ديگر بر مذهب شيعه بودند.خوارج و معتزله نيز به صورت گروههاي مستقل در صحنه افکار مذهبي جامعه ظاهر شدند.ما در مجلد نخست به شرح اين فرقهها پرداختيم.
اين تفاوتها در آغاز، تنها اين حساسيت را به وجود آورد که طرفداران يک فرقه بر ضد ديگري مطلب بنويسند.به مرور، کساني بر آن شدند تا آثاري در شناخت هر فرقه و تفاوت ميان آنها تأليف کنند.بدين ترتيب، نخستين آثار در زمينه شناخت مذاهب اسلامي در قرن سوم هجري پديد آمد. يکي از کهنترين اين نوع آثار کتاب فرق الشيعة از حسن بن موسي نوبختي است.کتاب مشابه آن با نام المقالات و الفرق از سعد بن عبد الله اشعري است.هر دو کتاب درباره فرقههاي مختلفي است که زير نام شيعه، با يکديگر مشترک هستند.در همان قرن، کتاب مسائل الامامه نوشته شده که درباره چگونگي پيدايش اختلاف ميان امت و تفاوت ديدگاههاي آنها در مسائل مربوط به رهبري و امامت است.
به تدريج دانش ملل و نحل توسعه يافت و بحث از اديان ديگر نيز ضميمه آنهاشد.يکي از کساني که در اين باره فراوان نوشت، مسعودي، مورخ معروف قرن چهارم است که متأسفانه آثارش در اين زمينه از بين رفته است. در قرن چهارم تا ششم، آثار بزرگي در اين زمينه تأليف شد.يکي از آنها کتاب مقالات الاسلاميين از ابو الحسن اشعري (م 330 يا 340) ـ رئيس مذهب اشعري ـ است که به تفصيل، جزئيات عقايد هر فرقه مذهبي را در موضوعات مختلف بيان کرده است.ديگر کتاب الفصل في الملل و الاهواء و النحل از ابن حزم اندلسي (م 456) است که در اندلس تأليف شد. مهمترين مشکلي که در اين قبيل کتابها وجود دارد آن است که بسياري از مطالبي که به فرقههاي مختلف نسبت داده شده، از سر تعصب يا عدم آشنايي کافي بوده است.بيشتر اين مؤلفان، خود با انديشههاي هر مذهب از نزديک آشنايي نداشته و از روي نوشتههاي ديگران، مطالبي را به آنان نسبت دادهاند.در اين ميان، يکي از ارزشمندترين آثار، کتاب تحقيق ما للهند ابو ريحان بيروني است که نتيجه تحقيقات مستقيم و بيطرفانه او در سرزمين هند و اديان هندي است. معروفترين اثر او در دانش ملل و نحل، کتاب الملل و النحل از محمد بن عبد الکريم شهرستاني (479 ـ 548) است.وي منسوب به شهرستان از توابع شهر نسا ـ واقع در ميان خوارزم و نيشابور ـ است.او در روزگار خود، عالم مشهوري بوده و نزد سلطان سنجر موقعيت بالايي داشته است .نوشتهاند که او در نظاميه بغداد نيز مدتي به وعظ ميپرداخته و وعظش مقبول مردم بوده است.جداي از کتاب الملل و النحل وي آثاري ديگر در دانش کلام به عربي و فارسي دارد.از آن جمله رسالههايي درباره مبحث خلق و امر که به فارسي نگاشته و به چاپ رسيده است.وي کتاب بزرگي نيز در تفسير قرآن نوشته است.
شهرستاني به عنوان يک شافعي اشعري شناخته شده است، اما اکنون ثابت شده که عناصري از تفکر شيعي، به ويژه تفکر اسماعيلي، در انديشه وي وجود دارد.اين مطلب، اين شبهه را به وجود ميآورد که او در باطن، تفکر اسماعيلي داشته و در ظاهر خود را شافعي و اشعري مينموده است. شهرستاني کتاب ملل و نحل خود را در دو بخش تأليف کرده است.در نيمه نخست کتاب به شرح مذاهب اسلامي و دين يهوديت و مسيحيت و مجوسيتپرداخته و نيمه دوم را به شرح آراي حکماي يوناني و اديان هندي اختصاص داده است. در اواخر قرن پنجم و اوايل قرن ششم، دو کتاب فارسي درباره آراي مذاهب تأليف شد.يکي از آنها کتاب بيان الاديان از ابو المعالي محمد حسيني علوي است.اين اثر از نظر ارزشي علمي و ادبي، جايگاه ويژهاي در متون فارسي اسلامي دارد.ابو المعالي، با نظري بيطرفانه، به بيان عقايد هر يک از فرقهها پرداخته است.درباره مذهب شيعه اماميه نوشته است:
ايشان يک فرقهاند و از شيعه، هيچ گروه بيش از ايشان نيست و به عراق و مازندران سخت بسيارند و به خراسان نيز.و اعتقاد ايشان همانست که پيش از اين در مذهب شيعه ياد کرده آمده است.و هر روز پنجاه و يک رکعت ـ نمازهاي واجب و نوافل ـ نماز کنند.فريضه، همانست که معروفست و ديگر تطوع، و سجده شکر پس هر نماز واجب دارند و سورتها، که در او آيت سجده است، نخوانند تا دو نوع سجده جمع نشود: سجده نماز و سجده تلاوت.و قربان پيش از نماز عيد کنند به روز اضحي.و فقاع ـ آبجو ـ را همچون مي حرام دارند.
از ديگر متون فارسي درباره ملل و نحل، کتاب تبصرة العوام في معرفة مقالات الانام است .مؤلف اين کتاب شناخته شده نيست، اما روشن است که اثري کهن درباره اديان و مذاهب از اواخر قرن ششم ميباشد.نويسنده کتاب، بر مذهب شيعه اماميه بوده است.
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت: